Γεωπάρκο Γρεβενών- Κοζάνης: Ο γεωλογικός «θησαυρός» που «διηγείται» μια ιστορία δισεκατομμυρίων ετών
Το φυσικό περιβάλλον διαθέτει πολλούς τρόπους να «μιλάει» για την ιστορία του, αποκάλυψη γεγονότων που εκτείνονται δισεκατομμύρια χρόνια πριν από την άφιξή μας στον κόσμο. Αυτή η διαπίστωση ισχύει και στην περίπτωση του γεωπάρκου Γρεβενών – Κοζάνης, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει αναγνωριστεί ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO).
Το Γεωπάρκο αποτελεί ένα γεωλογικό «θησαυρό» που μας ταξιδεύει πίσω στον χρόνο, με τους λόγους που το καθιστούν μοναδικό να είναι πολυάριθμοι. Η γεωλόγος και επιστημονική υπεύθυνη του Γεωπάρκου, Άννα Μπατσή, εξηγεί τις βασικές πτυχές που το καθιστούν τόσο ξεχωριστό.
Εκεί που ενώνονται οι τεκτονικές πλάκες δύο ηπείρων
«Όταν ένα γεωπάρκο εντάσσεται στο δίκτυο της UNESCO, απαιτείται να δηλώσει ένα κύριο χαρακτηριστικό που αντιπροσωπεύει την ταυτότητά του. Για το Γεωπάρκο Γρεβενών – Κοζάνης, αυτή η ταυτότητα είναι η κοιλάδα του Μεσσιού νερού, η οποία αποτελεί το σημείο ένωσης δύο τεκτονικών πλακών, της Ευρώπης και της Αφρικής» αναφέρει χαρακτηριστικά η κα Μπατσή.
This unique characteristic δεν είναι πάντα εμφανές στους επισκέπτες, αλλά χάρη σε ενημερωτικές πινακίδες τοποθετημένες στην περιοχή, φωτίζεται ένα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο. Όποιος επισκέπτεται το Γεωπάρκο έχει την ευκαιρία να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στο χρόνο, αγγίζοντας πετρώματα με ηλικία σχεδόν 1-2 δισεκατομμυρίων ετών, που είναι τα παλαιότερα στην Ελλάδα.
«Η εμπειρία να αγγίξει κανείς πετρώματα που χρονολογούνται από την εποχή της τεκτονικής διάσπασης της Παγγαίας είναι μοναδική» υπογραμμίζει η γεωλόγος.
Η Παγγαία, στο γεωλογικό παρελθόν, ήταν μια μεγάλη ήπειρος. Η διάσπασή της δημιούργησε τον ωκεανό της Τηθύος, ο οποίος εκτεινόταν από τα παράλια της σημερινής Βρετανίας έως την Κίνα. Μέσα σε αυτόν τον ωκεανό, διαμορφώθηκε η ήπειρος της Ευρώπης, της οποίας η «καρδιά» ήταν η Δυτική Μακεδονία. Στο Γεωπάρκο μπορεί κάποιος να δει και να αγγίξει τα πρώτα ιζύματα αυτού του ωκεανού, τα οποία φέρουν χρώματα που θυμίζουν ουράνιο τόξο. Επιπλέον, υπάρχουν και ωκεάνια πετρώματα τα οποία αποτελούν κύριο χαρακτηριστικό της ταυτότητας του Γεωπάρκου σύμφωνα με την επιστήμονες.
Φαράγγια και θησαυροί από την εποχή των παγετώνων
Εξαιρετικό γεωλογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τα φαράγγια που δημιούργηθηκαν από το λιώσιμο των παγετώνων. «Οι παγετώνες ανήκουν στο πιο πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν» αναφέρει η κα Μπατσή. Όταν μιλάμε για παγετώνες στην Ελλάδα, πρέπει να σημειώσουμε ότι οι πετρώματα της περιοχής χρονολογούνται 1-2 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, ενώ οι παγετώνες μόλις μερικές χιλιάδες χρόνια πριν.
Προς το παρόν, οι έρευνες δείχνουν γεωλογικές μορφές που αποδεικνύουν την ύπαρξη παγετώνων. Παραδείγματος χάριν, οι δρακόλιμνες, οι οποίες βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα στα βουνά, και τα κέρατα, που συναντώνται σε κάποιες κορυφές ή κοιλάδες, είναι μαρτυρίες της παρουσίας παγετώνων όπως εξηγεί η κα Μπατσή.
Η «μικρή Καππαδοκία» της Κοζάνης
Εκτός από τα φαράγγια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι γεωμορφές που προκαλούνται από τη διάβρωση του εδάφους, γνωστές ως «Μπουχάρια» και «Νοχτάρια», που έχουν χαρακτηριστεί «η μικρή Καππαδοκία της Κοζάνης». Είναι μοναδικές γεωμορφές στον ελληνικό χώρο, δημιουργημένες από τη δράση της διάβρωσης.
Οι μεγαλύτεροι χαυλιόντοντες στον κόσμο
«Στην περιοχή του Γεωπάρκου βρίσκονται και οι μεγαλύτεροι σε μήκος χαυλιόδοντες στον κόσμο, οι οποίοι είναι καταγεγραμμένοι και στο ρεκόρ Γκίνες» τονίζει η γεωλόγος. Αυτοί φιλοξενούνται στο μουσείο της Μηλιάς Γρεβενών, όπου με αναρίθμητα ευρήματα, αποκτούμε πληροφορίες για το παλαιοπεριβάλλον της περιοχής και τις μορφές ζωής που υπήρξαν έως και τέσσερα εκατομμύρια χρόνια πριν.
Διαδικασία ένταξης στην UNESCO
Όλα αυτά τα μοναδικά γεωλογικά στοιχεία είναι η αιτία που κατέστησαν το Γεωπάρκο Γρεβενών – Κοζάνης θρυλικό, με την ένταξή του στο δίκτυο της UNESCO. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε το 2014, όταν υπεβλήθη ο πρώτος φάκελος για την ένταξη. Ακολούθησε επαναξιολόγηση και παρατηρήσεις, αλλά δεν έγινε κατορθωτό να ενταχθούμε τότε στη λίστα. Το 2017, όμως, υποβάλλαμε ξανά τον φάκελο και, αφού η UNESCO άλλαξε πολιτική, το 2021 ανακοινώθηκε επίσημα η ένταξη του Γεωπάρκου στο παγκόσμιο δίκτυο.
Η γεωλογική ιστορία του τόπου
Ο πλούτος αυτός διηγείται την ιστορία της περιοχής, μια ιστορία πολύ πιο αρχαία από ό,τι γνωρίζαμε. Γι’ αυτό, η κα Μπατσή τονίζει τη σημασία της προστασίας του Γεωπάρκου. «Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος εξαρτάται από τη γνώση των τοπικών κοινωνιών. Είναι ουσιώδης η ενημέρωση των κατοίκων, καθώς συχνά αγνοούμε τον πλούτο που έχουμε δίπλα μας».
Η προστασία των γεωλογικών σχηματισμών και της γεωλογικής κληρονομιάς είναι ευθύνη μας. Οι κάτοικοι της Δυτικής Μακεδονίας πρέπει να αγαπήσουν περισσότερο τον τόπο τους, ιδίως όσοι βρίσκονται στις περιοχές γύρω από το Γεωπάρκο Γρεβενών – Κοζάνης, που είναι αναγνωρισμένος διεθνώς και εξετάζεται αδιαλείπτως από την UNESCO.