Η Λιτανεία της Παναγίας της Ζ’ντανιώτ’σας στην Κοζάνη

Κάθε Κυριακή του Θωμά, η Κοζάνη ζει μια μοναδική θρησκευτική εμπειρία με τη λιτανεία της βυζαντινής εικόνας της Παναγίας της Ελεούσας, γνωστής στην περιοχή ως Παναγία η Ζ’ντανιώτ’σα, που πραγματοποιείται με τη συμμετοχή πλήθους κλήρου και λαού. Αυτή η ακολουθία δεν είναι απλώς μια παράδοση, αλλά μια βαθιά εκδήλωση πίστης που συνδέει την τοπική κοινωνία με τη θρησκευτική της κληρονομιά.

Η Ιστορία της Ιερής Εικόνας

Η ιερή εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας μεταφέρθηκε στο Ζιδάνι το 1541, μετά την καταστροφή της βυζαντινής γυναικείας μονής των Αγίων Θεοδώρων στα Σέρβια από τους Τούρκους. Η επιλογή του Ζιδανίου ήταν στρατηγική, καθώς η τοποθεσία παρέσχε ασφάλεια. Στην αρχή φυλασσόταν σε ένα εξωκκλήσι γνωστό ως Παλιομονάστηρο. Δυστυχώς το 1854, το μοναστήρι καταστράφηκε από τους Τούρκους, ωστόσο η εικόνα αυτή, μαζί με άλλα κειμήλια, διασώθηκε και μεταφέρθηκε στο ναό της Αγίας Τριάδος, που παρέμεινε ανέπαφος από καταστροφές.

Η εικόνα, σύμφωνα με την παράδοση, είχε φιλοτεχνηθεί από τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά και, το 1755, καλύφθηκε με ασημένια επένδυση από τον τεχνίτη Θεόδωρο από τους Καλαρύτες Ιωαννίνων. Σημαντική είναι η καταγραφή του Κοζανίτη Νάνου Κωτούλα, που αναφέρει τηλεγραφικά τη φθορά της εικόνας από πυροβολισμούς, χωρίς να γνωρίζουμε τον ακριβή λόγο.

Παράδοση και Λατρεία

Η μεταφορά της εικόνας από το μοναστήρι στην Κοζάνη άρχισε με την πρωτοβουλία του αρχιμανδρίτη Ιλαρίωνα Ρολόγη και του Μητροπολίτη Κωνστάντιου Ματουλόπουλου. Η διαδικασία αυτή απαιτούσε τη συγκέντρωση εφοδίων και χρημάτων για τη συντήρηση και ανακαίνιση του μοναστηριού, το οποίο υπήρξε θύμα πολλαπλών καταστροφών είτε από Τούρκους είτε από Γερμανούς κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η εκδήλωση αυτή, όπου οι πιστοί έφερναν την Παναγία, συνδέεται με αναμνήσεις από δύσκολες περιόδους ανομβρίας, καθώς και την επιθυμία να διασφαλίσουν την ευφορία της γης. Όπως αναφέρει η παράδοση, οι Κοζανίτες άρχισαν να τηρούν την εκδήλωση γύρω στα 1900, όταν τα βόδια, απαραίτητα για την καλλιέργεια των χωραφιών, υπέφεραν από ασθένειες.

Σύγχρονες Λιτανείες

Η υποδοχή της εικόνας συνδυάζει τη λαϊκή παράδοση με τη θρησκευτική τελετή, όπου την πομπή συνοδεύουν νταούλια και ζουρνάδες. Έχει επιβεβαιωθεί ότι η υποδοχή αυτή πραγματοποιούταν με την παραδοσιακή συνείδηση μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’50, ενώ, από το 2018 και μετά, συμμετέχουν επιπλέον φιλαρμονικές, επιδεικνύοντας έναν συνδυασμό παραδοσιακής και σύγχρονης μουσικής τέχνης.

Φέτος, η εκδήλωση σημαδεύτηκε από τη συμμετοχή πέντε φιλαρμονικών, περιλαμβανομένης της τοπικής Πανδώρας. Εντυπωσιακή ήταν η προσφορά των μουσικών που παρουσίασαν καλλιτεχνικό πρόγραμμα, ενισχύοντας την εορταστική ατμόσφαιρα και χαρίζοντας μοναδικές στιγμές στους πιστούς και τους παρευρισκόμενους.

Συγχαρητήρια αξίζουν στον μαέστρο της Πανδώρας, Νίκο Χρυσοχόο, για την εξαιρετική συνεργασία του με τον Μητροπολίτη Κοζάνης Παύλο, καθώς και την προσφορά των φιλαρμονικών στην κατανυκτική ατμόσφαιρα της πομπής. Οι μουσικές εκπλήξεις που προσφέρονται από τη Φιλαρμονική της Πανδώρας παίζουν κρίσιμο ρόλο στην ανάδειξη αυτής της σημαντικής παράδοσης, η οποία συμβάλλει στην ενίσχυση του πνεύματος της τοπικής κοινωνίας. Ελπίζουμε ότι η Φιλαρμονική θα συνεχίσει να προσφέρει αξέχαστες στιγμές στη διάρκεια αυτών των εορταστικών εκδηλώσεων, διαθέτοντας τα απαραίτητα μέσα και μουσικούς για την ενίσχυση της πολιτιστικής κληρονομιάς μας.

Φανή Φτάκα Τσικριτζή