Η Πολιτιστική Κληρονομιά Μέσα από τους Μωμόγερους

Ο Ιωάννης Πιλαλίδης, ένας σύγχρονος «τελετουργός» και συνεχιστής του εθίμου των Μωμόγερων ή Κοτσαμάνια, όπως είναι γνωστά στον Τετράλοφο Κοζάνης, μέσα από το χορό, τη θεατρική διάσταση, τη μουσική και κυρίως το πάθος του, φροντίζει ώστε η πολιτιστική μας κληρονομιά να παραμείνει ζωντανή και ουσιαστικά συνδεδεμένη με τη σημερινή εποχή. Σε αυτή τη συνέντευξη, στο kozan.gr, μας εκφράζει βιωματικά, με συγκίνηση και ευθύνη, την αγάπη του για το έθιμο που «το ξεκίνημά του χάνεται στα βάθη του χρόνου και της ιστορίας μας».

Από τις αυλές των σπιτιών και τα στενά του χωριού έως τα νεκροταφεία και τις πλατείες, οι Μωμόγεροι δεν αναβιώνουν απλώς ένα έθιμο — το ενσαρκώνουν με κάθε τους βήμα, βλέμμα και χτύπο του νταουλιού. Μέσα από τα μάτια του Ιωάννη, ακολουθούμε τους Κοτσαμάνους στον αγώνα τους για επιβίωση, αναγέννηση και μνήμη. «Το φλεγόμενο τσουβάλι του γέρου, σε συνδυασμό με τη δύση του ηλίου και τα υπέροχα χρώματα στον ουρανό, δημιουργούν μία κατανυκτική ατμόσφαιρα», η οποία κορυφώνει τα συναισθήματά του κατά τη διάρκεια του τελευταίου χορού στην πλατεία του χωριού, κάθε φορά που τελείται το έθιμο.

Ακολουθεί η συνέντευξη:

• Ποια είναι η αποστολή σου όταν βγαίνεις στους δρόμους και τις αυλές του χωριού;

Η αποστολή μου είναι διττή. Πρέπει να επιτελέσω τόσο το ρόλο του τελετουργού όσο και του διασώστη και συνεχιστή μιας κληρονομιάς, το ξεκίνημα της οποίας χάνεται στα βάθη του χρόνου και της ιστορίας μας. Κάθε μέλος του θιάσου οφείλει να συνδράμει στην ολοκληρωμένη τέλεση μιας γονιμικής και ευετηριακής τελετουργικής διαδικασίας που αποσκοπεί στην παράκληση των θείων και της φύσης για υγεία, ευδαιμονία, καλοτυχία, γονιμότητα και αγάπη. Αυτή η τελετουργία λαμβάνει χώρα σε κάθε αυλή και σπίτι της τοπικής κοινότητας, αλλά και σε σημαίνοντα σημεία του χωριού, όπως π.χ. η εκκλησία ή τα νεκροταφεία. Στηρίξαμε απόλυτα την αυτοσχέδια αλληλεπίδραση του θιάσου με τον οικοδεσπότη και τους θεατές.

Ταυτόχρονα, πρέπει να είμαι σοβαρός και συνειδητοποιημένος ως προς το πολιτιστικό φορτίο που μου κληροδοτήθηκε από την προηγούμενη γενιά, έτσι ώστε να το διατηρήσω ανόθευτο και να το μεταλαμπαδεύσω στους επόμενους.

• Γιατί φοράς την περικεφαλαία και τι συμβολίζει η στολή σου; Είναι για πόλεμο ή για γιορτή;

Ο θίασος αποτελείται από τρία τμήματα: το χορευτικό, το θεατρικό και το μουσικό. Στο χορευτικό διακρίνονται οι 12 Κοτσαμάνοι (φουστανελοφόροι) με τις εντυπωσιακές περικεφαλαίες τους. Αυτές οι περικεφαλαίες, με τον χαρακτηριστικό τους σχήμα και τον πολύχρωμο θύσανο, μας ταξιδεύουν στα ένδοξα χρόνια της αρχαίας Ελλάδας, φέρνοντας στο νου σπουδαίες νίκες στα πεδία των μαχών. Υπάρχουν, επίσης, στοιχεία γονιμότητας και ευετηρίας, όπως τα μικρά πολύχρωμα λουλούδια και τα χαρακτηριστικά καθρεφτάκια, σύμβολα της γενεσιουργού δύναμης της φύσης.

Η υπόλοιπη φορεσιά περιλαμβάνει τα ταραπουλούζια (ζωνάρια), λαμπερά πουκάμισα και γιλέκα διακοσμημένα με υφασμάτινα λουλούδια και στολίδια. Οι Κοτσαμάνοι κρατούν πολύχρωμες ξύλινες βέργες και φορούν μαύρα μποτάκια. Αυτή η συνδυαστική παράσταση της φορεσιάς και του χορού εκφράζει την καθημερινή μάχη των ανθρώπων για επιβίωση.

Σημαντικός είναι και ο ρόλος των άλλων χαρακτήρων του θίασου. Οι νύφες, φορώντας σύγχρονα νυφικά, εκπροσωπούν την γονιμότητα και τον κύκλο της ζωής. Ο γέρος προκαλεί γέλιο με τη συμπεριφορά του, ενώ ο διάβολος αναστατώνει το πλήθος με τις σκανδαλιές του. Ο ιατρός ελέγχει τη νύφη και καθορίζει τα πρόστιμα για τους παραβάτες.

• Ποιο ρόλο παίζει ο χορός στο έθιμό σου; Είναι μονάχα παράσταση ή κάτι περισσότερο;

Ο χορός των Κοτσαμάνων, με την ιδιομορφία και την αρμονία του, συνδυάζεται με την εντυπωσιακή στολή τους, προκαλώντας δέος στους θεατές. Ο αρχηγός οφείλει να αναδεικνύει τη χορευτική δράση, ενώ οι μουσικοί συμβάλλουν στην εναλλαγή συναισθημάτων μέσα από τον ρυθμό και την ένταση της μουσικής.

Ο κόσμος συμμετέχει ενεργά, δημιουργώντας ένα πολυπληθές θέατρο δρόμου. Οι αυτοσχέδιοι διάλογοι και η αλληλεπίδραση των τελετουργών με τους θεατές είναι στοιχεία που καθιστούν το δρώμενο πλησιέστερο στο αρχαίο θεατρικό είδος του Διθύραμβου. Ο θεατρικός χαρακτήρας του δρωμένου προσφέρει δυνατότητες συνεχούς επικαιροποίησης και προσαρμογής στις σύγχρονες συνθήκες.

Η συμμετοχή μικρών παιδιών που επιθυμούν να γίνουν Μωμόγεροι αποτελεί μια δύναμη ανανέωσης. Η συναισθηματική διάσταση και η ευθύνη είναι έντονα παρούσες για τους τελετουργούς, οι οποίοι επιθυμούν να διασφαλίσουν ότι η κληρονομιά τους θα φτάσει αναλλοίωτη στις επόμενες γενιές.

Στην αναβίωση του εθίμου, το πιο συγκινητικό κομμάτι είναι ο τελευταίος χορός στην πλατεία, όπου οι συμμετέχοντες χορεύουν και τραγουδούν, αποχαιρετώντας τον χρόνο που φεύγει και ονειρευόμενοι έναν καλύτερο επόμενο χρόνο.

Η επικοινωνία των Κοτσαμάνων με τα πνεύματα των προγόνων και η υπόσχεση να κρατήσουν ζωντανές τις μνήμες της καταγωγής τους αποτελούν θεμελιώδεις στιγμές του δρωμένου. Με την ελπίδα για το μέλλον, οι νέες γενιές είναι έτοιμες να συμμετάσχουν και να συνεχίσουν αυτήν την πολύτιμη πολιτιστική παράδοση.